Уладзiмiр Пучынскі

Зямля, неба і пазачассе Максіма Гарэцкага

Нашая газета летась пісала аб кружэлцы «Дыямент у пабітым шкле»- аўдыякампазіцыі з твораў Максіма Гарэцкага. Цягам паўгода прайшлі прэзентацыі, сустрэчы з чытачамі-слухачамі, выданне патрапіла да многіх людзей, а таксама культурніцкія асяродкі ў нашай краіне і за межамі. А ў стваральнікаў аўдыякнігі з’явіліся новыя ідэі. Пра гэта мы і пагутарылі з журналістам Кастусём Антановічам, кіраўніком праекта, грамадскім дзеячам.

Ідэя выдання гэтага СD - сумесная праца нашай творчай групы. Мы разам працавалі над першым дыскам. I калі яго ідэя была спантанная, але абгрунтаваная тым, што, напрыклад, цэнтральны твор «На імперыялістычнай вайне» ўваходзіў у школьную праграму, і мне, як студэнту-педагагічнага ўніверсітэта, было бачна, што гэты прадукт будзе запатрабаваным. Я на сабе адчуў, праходзячы гэты твор у школе, ва ўніверсітэце, як далёка не ўсё ў ім разумеў. Калі ж праслухаў, то для мяне многія рэчы сталі больш яснымі. Дадалі на кружэлку і апавяданне «Літоўскі хутарок». Радыёмастацтва дазваляе адкрыць новыя ракурсы, новыя межы літаратурнага твора. Таму калі зрабілі першы дыск, то фактычна адразу пачалі працавать над другім. Па-першае не маглі мы ўсё змясціць у першым, па-другое, ён тэматычна абмежаваны - імперыялістычная вайна. Уключаныя ў яго творы стваралі своеасаблівую кампазіцыю. Для другога мы вырашылі таксама стварыць агульны фон. Невыпадкова мой калега рэжысёр і дыктар беларускага радыё Алег Вінярскі параўноўвае першы дыск з зямлёй, а другі - з небам. Сюды ўваходзяць «Роднае карэнне», «Ціхая плынь» і шэраг іншых твораў, што маюць касмічную, вобразную, дзесьці пазачасавую рэальнасць. Яны з народных вытокаў ідуць. Таму вельмі важна было гэтую працу закальцаваць і завяршыць другім дыскам.

—А трэці будзе?

—Шчыра, ёсць такая думка. Спачатку меркавалі, што будзе дылогія, але цяпер разумеем, што ёсць яшчэ ў багатай спадчыне М. Гарэцкага тое, над чым варта працаваць. Але рана пакуль агучваць, якія творы ў яго ўвойдуць.

—Спынімся на асобах стваральнікаў кружэлкі.

Касцяк творчай групы працаваў над абедзьвюма кружэлкамі. А. Вінярскі стаў голасам праекта і рэжысёрам. Вялікі ўнёсак гукарэжысёраў: да Ігара Пісыгіна (які рабіў і першы СD) далучылася Людміла Свацікава. Сяргей Чайка рабіў майстарынг. Засталася з намі і Вольга Гваздова, а сваімі акварэлямі паліграфію выдання ўзбагаціў Вячаслаў Паўлавец. Дадаўся таксама гурт «Калыханка» (кіраўнік Ларыса Рыжкова). Спадзяюся, кожны, хто прыйшоў у праект будзе працаваць з творчасцю Гарэцкага і надалей.

—А як прыйшлі гэтыя людзі ў праект, і што ён даў ім?

—Для кожнага з нас гэта быў выклік. Для мяне - стварыць прадукт, каб ён быў цікавы, запатрабаваны. Дпя А. Вінярскага - стварыць палатно. Адкрыю сакрэт для чытачоў «КГ» - некаторыя творы, прыкладам, «Роднае карэнне», перачытваліся тройчы. Кожны раз - з рознай інтанацыяй, рознымі перажываннямі. Дпя артыста гэта магчымасць па-рознаму бачыць літаратурны твор. Як падаць слухачу пэўны твор? - гэта немалы выклік. Кожны працаваў фактычна за ідэю (праект некамерцыйны), выпрабоўваў сябе, як зможа працаваць у абставінах, адрозных ад асноўнай працы. Разумеючы, што гэта важна і для М. Гарэцкага, і для сябе, і для будучыні Беларусі.

—Цяпер звернемся да прэзентацыяў.

—Першая прэзентацыя, што было вельмі сімвалічна, прайшла ў Малой Багацькаўцы, фактычна на тым месцы, дзе нарадзіўся пісьменнік. Былі супрацоўнікі Мсціслаўскага гісторыка-археалагічнага музея, філіял якога дом-музей Гарэцкага, былі мясцовыя наведнікі, а таксама з Мінска і Горак. Пазней прайшла імпрэза ў Горках, дзе Максім Іванавіч вучыўся ў сельскагаспадарчай акадэміі. Прэзентацыя ў Вілейцы таксама невыпадковая, там праходзіў фестываль, прысвечаны заканчэнню Першай сусветнай вайны. Пасля дома культуры імпрэза прадоўжылася ў Заброддзі, куды запрасіў мастак Барыс Цітовіч. Прайшла прэзентацыя і ў сталічным храме-помніку на вуліцы Кастуся Каліноўскага. А самая галоўная прайшла ў Мінску ў Музеі гісторыі беларускай літаратуры.

Я рады, што на апошняй быў пляменнік класіка - Радзім Гарэцкі. Ён, дарэчы, нам дапамагаў і ў стварэнні дыска. Прыкладам, папесенным змесце ў нас былі адны ідэі, а Радзім Гаўрылавіч звярнуў нашую ўвагу, што творчасць Максіма Іванавіча пайшла з вытокаў народных, з матчыных песень, якія ён і запісаў ды выдаў з Ягоравым. Некаторыя з песень сталі добраю аздобаю СD. Адабралі тры песні. Фальклорны гурт «Калыханка» з Міханавічаў развучыў дзве, і на студыі мы запісалі іх. Трэцяя - у выкананні Таццяны Захарыч - «А не даў мне Бог долі», нажаль, неўвайшла на дыск. Але выконвалася калектывам пад час некаторых прэзентацыяў.

На сустрэчах былі моладзь, людзі сталага веку, даследчыкі літаратуры... У Вілейцы - нават расія- не-вайскоўцы, якія з павагаю паставіліся і да нашага творцы, і да яго твораў.

Мы пакуль не прадстаўлялі кружэлку за мяжою, але Ларыса Мікалаеўна літаральна месяц таму ездзіла ў Літву да беларускай супольнасці, дзе пад час сваіх канцэртаў прэзентавала і дыскі Гарэцкага. Я рады, што інфармацыя пра выданні выходзіць за межы Беларусі. Тая ж беларуская меншасць на Падляшшы. Яны ведаюць беларускую мову, але многім цяжка чытаць на кірыліцы. I тут дыск - пэўнае выйсце. Калі я ездзіў у Бельск Падпяшскі, то таксама дарыў тамтэйшай беларускай супольнасці кружэлку. Многія адразу ж слухалі і на наступны дзень выказвалі захапленне. Таму лічу, што аўдыямастацтва мусіць жыць, як і друкаваная газета, бо яны маюць падмурак. Нічога не развівае так вобразнае мысленне, як той жа радыёспектакль. Я не скажу, што за гэтым будучыня, але гэта не мінулае. А ў школе без вобразнага мыслення немагчыма выхаваць рознабаковую асобу. Мяркую, у школьнай праграме павінен вылучацца час для ўдыямастацтва. У краіне ўжо ёсць багатая аўдыятэка - розныя людзі начытваюць і выдаюць літаратурныя творы, казкі, легенды - артысты Алег Хаменка, Віктар Манаеў, выдавец Алесь Калоша ды іншыя.

Гэтая кружэлка не выйшла б, можа, такім накладам, без фінансавай падтрымкі фундатараў. Адзін з дабрадзеяў жыве ў ЗША, беларус, які цяпер працуе. Ён быў у захапленні, калі пачуў «На імперыялістычнай вайне», таму ахвяраваў суму на другі дыск.

—Зямля, неба... атрэцяя кружэлка - што будзе?

— Верагодна, нешта міжчасавае, міжпрасторавае. Другі СD называецца «Дыямент у пабітым шкле», і М. Гарэцкі - сапраўды дыямент. Невыпадкова вокладка шмат у чым сімвалічная: разбітае шкло акуляраў, зорнае неба, а поруч - выява беларускай вёсачкі. I гэта ўсё ў Гарэцкага ёсць. Мы працавалі над дыскам больш за 10 гадоў. Здавалася б, нічога складанага: сабраў усё, начытаў. Але шмат было працы па падборы гукаў, музыкі, нават саміх твораў. Бо калі спачатку мы думалі ўключыць толькі «Роднае карэнне» і «Ціхую плынь», то пасля пачалі нанізвацца іншыя творы. Тое ж «Старое замчышча» - малавядомы твор, які ўвогуле быў узабыцці. Папярэдне ён друкаваўся толькі ў міжваеннай перыёдыцы. Яго ў сучаснай Беларусі толькі часопіс «Праваслаўе» надрукаваў. Няма яго ў зборы твораў. Там у маленькім абразку - квінтэсенцыя беларускай гісторыі. Няхай чытачы газеты паслухаюць, калі не слухалі, - гэта ўнікальны твор. Карысна праслухаць і школьнікам, і дарослым, усім нашым суайчыннікам.