Валерый Мазынскі

Адужаў час

Для мяне, чалавека пасляваеннага, выхаванага, так бы мовіць, на партызанска-патрыя тычнай глебе, імя Максіма Гарэцкага доўгі час нічога не значыла. Першае маё знаёмства з яго творчасцю адбылося дужа позна. I сёння, прыгадваючы першую сустрэчу з “Красными розами” М. Гарэцкага, я шкадую, што не патрапіў на чалавека, які б падштурхнуў да добрай, глыбокай літаратуры. Хоць бы ў школе, ці ў тэхнікуме, ці пасля... Далей, ужо ў тэатральным інстытуце, яе начала вымагаць будучая прафесія. I ўсё роўна гэта былі пакуль Колас, Купала, Мележ, потым “ужо захапіўся Быкавым. I Караткевіча не было яшчэ.

Чэхаў, Горкі, Талстой, Дастаеўскі, Хемінгуэй і ніяк не Мрый, не Гарэцкі, нават Купала быў такі, якога ад мяне хавалі!

Калі, дапытваючы сваю драматургію, сутыкнуўся ўрэшце з Максімам Гарэцкім, першае, што мяне ўразіла, гэта тое, што — не з мужыкоў. Паходжаннем не з лапцей, нават не з ботаў. Тое, што беларус мог быць з чаравікаў, мне было не як нязвыкла, затое недзе там, унутры, салодка казытала і абнадзейвала. Усё-такі і ў нас ёсць! Сёння гэта ўжо смешна, бо ведаю, што было і еўрапейскае адзенне на беларусу. I Купала са школы навязваўся нам як мужык.

Пасля таго, як надрукавалі Шашалевіча, лягчэй уздыхнулася. А “Дзве душы”? Было, усё ў нас было, і калі б не перарвала гэтая жудасная сістэма паўнакроўнага жыццёвага працэсу нашай літаратуры, то ўсё ў нас магло б ужо быць. У дачыненні да тэатра, прынаімсі, мы мелі б не толькі трох віядомых драматургаў — Крапіву, Макаёнка, Дударава, але і модную інтэлектуалыную аснову для тэатральнага працэсу і самае галоўнае — свядомую ў сваіх каранях.

Я не тэарэтык, я практык і адчуваю ў Гарэцкім паўнавартага драматурга. У ім, акрамя шырокай адукаванасці, што такважна, прысутнічае яшчэ і багатая інтуіцыя, падрабязнасць псіхалаігічнага малюнка. Дзеючыя асобы ў яго жывуць без натужнай прыдумкі. Яны не вымушаны гаварыць аўтарскі тэкст, а жывуць, дзейнічаюць. Усё тое нямногае з яго драматургічных абразкоў гаворыць аб моцным драматургу. “Антон”, маленькая п’еска “Атрута...” Калі чытаеш яе сёння, то дзіву даешся таму болю, якім прасякнуты гэты твор на дзвюх старонках. I хто ведае, можа, у хуткім часе мы знойдзем агульную мову на нашых падмостках. Нядаўна мае студэнты прынеслі для работы (адкапалі для сябе) яшчэ адзін твор — “Мутэрку”.

Што гэта? Час мяняецца ці аўтар ўсё-такі адужаў час?